ETYKA – w znaczeniu filozoficznym to nauka o moralności a według tradycji dyscyplina filozofii zajmująca się m.in. dobrem, powinnością moralną, sumieniem, teorią wartości.
Natomiast pod pojęciem ETYKI ZAWODOWEJ rozumiemy zespół norm wyznaczających określone obowiązki moralne związane z wykonywanym zawodem i społecznymi stosunkami zawodowymi.
Ostatnio często zadaję sobie pytania dotyczące etyki zawodowej: czym jest, jakie są jej cele i funkcje, czy jej zasady różnią się od etyki ogólnej czy od norm prawnych? I jeszcze jedno, które bezpośrednio związane jest z moją profesją: jak na tym tle ma się Kodeks etyki audytora wewnętrznego jsfp.
Szczególnie na tle ciągle nowych afer, wciąż słyszę o potrzebie spisania norm etyki różnych profesji. Ale opinie co do potrzeby i sensowności etyki zawodowej są podzielone. Jedni twierdzą, że jest ona zupełnie niepotrzebna
z uwagi na to, że wszystkich obowiązuje jedna moralność. Jeżeli ktoś nie ma sumienia, jeżeli nie jest uczciwym i przyzwoitym człowiekiem to żadna etyka zawodowa mu nie pomoże. Bo czyż uczciwy audytor wewnętrzny, wykonujący swoją pracę odpowiedzialnie i z zaangażowaniem, przestrzegający prawa będzie nieobiektywny? A może wykorzysta zebrane informacje dla uzyskania osobistych korzyści?
Przeciwnicy etyki zawodowej zwracają także uwagę na fakt jej nieskuteczności. Za przekroczenie norm etyki zawodowej rzadko wymierza się kary nawet jeśli mają charakter czysto symboliczny. A czy za złamanie norm etycznych grozi jakakolwiek sankcja – nie. Z tego wynika, że prawo i moralność są regulatorami naszych zachowań. Wystarczy więc postępować zgodnie z prawem lub słuchać własnego sumienia, by być uczciwym człowiekiem, uczciwym audytorem.
Jeśli zgodzę się z taką opinią to etyka zawodowa jest zupełnie zbędna. Ale przecież prawo nie reguluje szczegółowych rozwiązań w obrębie wykonywania różnych zawodów, trudno też wyłącznie liczyć na indywidualne sumienie i ludzką wrażliwość. Dlatego dobrze mieć gwarancje zawodowej rzetelności i uczciwości (także audytorów) niż to, że nie łamią przepisów prawa lub że mają czyste sumienie. Etyka zawodowa wypełnia tę lukę.
Analizując historie systemów etycznych stwierdziłam, że to właśnie etyka zawodowa pojawiła się najwcześniej i w najbardziej doskonałej formie, skodyfikowanej postaci. Wystarczy, że wspomnę Kodeks etyki lekarskiej, który powstał w V w. p.n.e. czy też spisany przez Cycerona Kodeks etyki adwokackiej. Mogę więc stwierdzić, że etyka zawodowa istniała przed etyka ogólną albo najlepiej – obok niej (na pewno w obrębie pewnych grup zawodowych).
Jednakże etyka zawodowa nie zastępuje etyki ogólnej ale z pewnością ją uzupełnia, tak jak Kodeks etyki audytora wewnętrznego jsfp. (przyp. Dz.Urz. MF z 2004r. Nr 5, poz. 28, składa się z trzech części Wstępu, Zakresu obowiązywania oraz Zasad postępowania) ponieważ:
Po pierwsze – uszczegółowia ogólne treści norm etycznych, dostosowując je do bardziej konkretnej, specyficznej sytuacji;
Po drugie – pomaga w rozwiązywaniu konfliktów typowych;
Audytor wewnętrzny nie powinien brać udziału w zadaniu audytowym, które może prowadzić do powstania konfliktu interesów, a także nie powinien wykorzystywać swojej funkcji do celów prywatnych.
Audytor wewnętrzny powinien: … dbać o ochronę swojej niezależności i unikać konfliktu interesów, odmawiając przyjmowania jakichkolwiek korzyści, które mogłyby naruszać jego niezależność, uczciwość i obiektywizm w wykonywanej pracy lub mogłyby być postrzegane w ten sposób.
Po trzecie – uzasadnia odstępstwa od ogólnych norm etycznych;
Audytor wewnętrzny nie powinien wykorzystywać informacji dla uzyskania osobistych korzyści lub w jakikolwiek inny sposób, który byłby sprzeczny z prawem lub przynosiłby szkodę realizacji celów jednostki.
Po czwarte – reguluje stosunek do obowiązków nadzwyczajnych;
Audytor wewnętrzny powinien ujawniać wszystkie istotne fakty, o których posiada wiedzę, a których nie ujawnienie mogłoby zniekształcić sprawozdanie z przeprowadzenia zadania audytowego w obrębie określonego obszaru działalności jednostki.
Po piąte – określa pożądany wzorzec osobowy;
Audytor wewnętrzny powinien przestrzegać następujących zasad: być uczciwy, zachowywać obiektywizm oraz poufność, profesjonalizm, relacje między audytorami wewnętrznymi, unikać konfliktu interesów.
Etyka zawodowa formułuje więc także koncepcje dobra, do którego realizacji praca audytora powinna zmierzać. Powyższy wzór zawiera normy nie tylko moralne, jak uczciwość ale i inne zasady jak profesjonalizm czy postępowanie miedzy audytorami.
Po szóste – przez sam fakt istnienia zwiększa szacunek dla zawodu, budując wewnętrzną solidarność grupy zawodowej.
Audytor wewnętrzny powinien: swoim postępowaniem i wzajemną współpracą umacniać rangę i znaczenie audytu wewnętrznego dla właściwego funkcjonowania jednostki.
W takim razie etyka zawodowa ułatwia nam wykonywanie zawodu, wpływa na jego prestiż, pomaga w rozwiązywaniu konfliktów, daje wskazówki dotyczące profesjonalizmu, uzasadnia granice odstępstw od norm powszechnych, nakazuje w pewnych przypadkach traktować obowiązki nadzwyczajne za podstawowe.
Przeciwnicy etyki zawodowej – a wiem, że jest ich niemało – podają również kilka argumentów:
Po pierwsze – etyka zawodowa i moda na nią są tylko środkiem zastępczym, działaniem pozornym który ukrywa rzeczywistą demoralizacją społeczeństwa. Śledząc potrzebę tworzenia wszelkich kodeksów etyki zawodowej zauważyłam, że jest wprost proporcjonalna do chwiejności instytucji demokratycznych i upadku dobrych obyczajów.
Po drugie –zapotrzebowanie na etykę zawodową wynika m.in. z kryzysu moralności indywidualnej. Jeżeli każdy z nas, audytorów miałby poczucie odpowiedzialności, wrażliwe sumienie a przy tym jasność kryteriów moralnych, gdyby nie zdarzały korupcje, nieuczciwości, nadużycia wówczas żadna zawodowa etyka nie byłaby potrzebna.
Po trzecie – istnienie etyki zawodowej tworzy niebezpieczeństwo zwolnienia samego siebie z odpowiedzialności. Moralność ma charakter refleksyjny a nawet czasami konfliktowy. Natomiast etyka zawodowa zwłaszcza w formie kodeksu oparta jest na założeniu, że świat wartości i obowiązków da się przekształcić w bardzo uporządkowany i czytelny instruktaż moralnego postępowania. Każdy, kto czyni zadość zapisom kodeksu, uważa że postąpił słusznie a przecież może być inaczej. Uwalniając więc od niepokoju moralnego etyka zawodowa zwalnia od indywidualnej odpowiedzialności. Kryterium oceny moralnej staje się wywiązywanie z nałożonych obowiązków a nie refleksja.
Po czwarte – moralność obowiązuje niezależnie od konwencji czy zawartych umów. Natomiast etyka zawodowa ściśle związana jest z jakąś konwencją co sprawia, że przybiera charakter relatywny a nie uniwersalny i tak naprawdę nie jest już żadną etyką.
Po piąte – niejasny jest w niej tryb ustalania obowiązków i nakazów. Kto ma decydować o normach i celach? Wszyscy audytorzy? Reprezentacja? Wybrana wg jakich kryteriów? Dlaczego wszyscy mają podporządkować się jakiemuś zbiorowi i wymyślonych przez nich przepisów, a nie własnemu sumieniu, wrażliwości czy pomysłom?
Po szóste – po co przestrzegać normy etyki skoro i tak nie stoją za nimi żadne sankcje – ani prawne, ani boskie, ani te związane z wyrzutami sumienia?
W dyskusji o potrzebie i sensowności etyki zawodowej przypuszczalnie jedni i drudzy mają rację. Są przecież profesje, których specyfika rzeczywiście wymaga regulacji aksjologicznych. Należą do nich zawody m.in.: lekarza, adwokata, nauczyciela, dziennikarza czy polityka. Czyli zawody w trakcie których ma się do czynienia z istotnymi wartościami jak: zdrowie, życie ludzkie, ludzka godność, wolność, prawda. Czy jednak powinien mieć własną etykę zawodową audytor? A może wystarczy nam profesjonalizm, kompetencja i liczenie się z konsekwencjami własnych zachowań?
Myślę, że musimy, my wszyscy audytorzy, zdać sobie sprawę, że kodeks nie jest i być nie może jedyną tarczą przed pokusami zła i nieuczciwości.
Z drugiej jednak strony, gdy brak wrażliwości moralnej, gdy zanikł dawny zawodowy honor, może właśnie etyka zawodowa uchroni nas przed niebezpieczeństwem „balansowania na granicy prawa”.
Swoje dywagacje na temat moralności oraz etyki zawodowej kończę prostymi stwierdzeniami-pytaniami: Czy ktoś obiecywał nam, że będzie łatwo? Cóż jest wart wybór moralny, jeśli jest łatwym wyborem? Jeżeli nie ma pokus
i konieczności wyrzeczeń? Dlatego trzeba się przynajmniej zastanawiać.
P.S. Moje przemyślenia i spostrzeżenia zostały potwierdzone przez uczestników sondy zamieszczonej na stronie internetowej www.audyt.net. Tylko 13,21% osób na pytanie „Czy uważasz, że audytorzy wewnętrzni potrzebują swój kodeks etyki?” odpowiedziało TAK, natomiast aż 20,75% uważa, że wystarczą ogólne zasady moralne oraz przepisy prawa. Natomiast na pytanie „Czy w swojej pracy zawodowej stosujesz się do norm i zasad zawartych w kodeksie etyki audytora wewnętrznego?” odpowiedziało 79 osób w następujący sposób:
Tak, stosuję wszystkie zasady kodeksu etyki – 29 osób, tj. 36.71%
Tak, ale stosuję tylko wybrane zasady kodeksu etyki – 33 osoby, tj. 41.77%
Nie, ale uważam, że Kodeks powinien być mocno promowany – 5 osób, tj. 6.33%
Nie, w ogóle nie stosuję – 12 osób, tj. 15.19%
Tym artykułem chciałabym zaprosić wszystkich do dyskusji. Spróbujmy porozmawiać m.in. na temat moralności, uczciwości oraz kodeksu etyki audytorów wewnętrznych. Warto się przynajmniej zastanawiać i swoimi przemyśleniami podzielić z innymi!
